Psychoterapeuta psychodynamiczny przyjmuje założenie, że źródło problemów pacjenta tkwi w jego nieświadomych stanach psychicznych.
W polu jego uwagi są wszystkie możliwe informacje o nieświadomości płynące np. z
- danych biograficznych pacjenta
- komunikatów niewerbalnych
- stanów emocjonalnych terapeuty oraz jego skojarzeń
- dynamiki relacji z pacjentem
- kolejności podawanych treści przez pacjenta
- tematów przez niego nie poruszonych itp.
Praca polega na opracowywaniu nowych sposobów radzenia sobie z rzeczywistością wewnętrzną i zewnętrzną, na opracowywaniu nowych definicji samego siebie. Psychoterapia psychodynamiczna toczy się w oparciu o relację terapeutyczną, czyli silną, zaakceptowaną obustronnie więź między pacjentem, a terapeutą. Relacja terapeutyczna bez względu na przyjętą orientację psychoterapeutyczną, uznana jest za najważniejszy element doświadczenia w procesie terapii. Osiągnięcie zmian w wyniku psychoterapii jest możliwe właśnie dzięki nawiązanej dobrej współpracy z terapeutą, opartej na wzajemnym zaufaniu i wspólnym realizowaniu ustalonych celów oraz analizowaniu tego co pojawia się w przestrzeni terapeutycznej.
Zarówno pacjent jak i psychoterapeuta powinni być przekonani, że zmiana jest możliwa, dokładając starań nad jej wprowadzaniem.
Pacjent ma w tym procesie kluczową rolę, gdyż to on decyduje jakie zmiany w swoim życiu wprowadzi, a jakich nie chce na ten moment wdrażać.
Pacjent w trakcie spotkania jest zachęcany, by ujawniać swoje myśli, które przychodzą mu do głowy. Nie ma żadnych szczególnych tematów, które muszą zostać poruszone. Terapeuta słucha tego, co pacjent mówi i koncentruje się na tym, co dzieje się w świecie emocji pacjenta i jego bliskich relacjach. W rozmowie analizuje się powtarzające się szkodliwe schematy zachowania pacjenta w stosunku do znaczących dla niego osób, jak i relację z samym terapeutą. W procesie psychoterapii dużą wagą przykłada się do identyfikacji dwóch zjawisk: przeniesienia i przeciwprzeniesienia.
Przeniesienie oznacza, że pacjent nieświadomie przenosi na terapeutę swoje doświadczenia życiowe w relacjach z osobami znaczącymi. Zjawisko to dotyczy wszystkich ludzi i polega na tym, że każdy z nas przenosi złożone i wzajemnie splecione wzorce myślenia, emocji, fantazji i relacji z innymi ze swojej przeszłości do aktualnych relacji. Nie będąc tego świadomym reagujemy na teraźniejszość schematami z przeszłości. W praktyce oznacza to, iż pacjent w gabinecie terapeutycznym powtarza (często problematyczne) zachowania ujawniane w swoim życiu, ale tutaj jest możliwość dążenia do bezpiecznego ich rozumienia i następnie – zmiany. Przestają one być niejasne, pacjent uzyskuje wgląd i poczucie wpływu na to jak postępuje i przeżywa siebie i innych.
W odpowiedzi na reakcje pacjenta w terapeucie uruchamia się zjawisko przeciwprzeniesienia, rozumianego jako odbiór reakcji przeniesieniowych pacjenta w kontekście nierozwiązanych i czasami nieświadomych konfliktów terapeuty. Ten drugi aspekt psychoterapeuta omawia w trakcie swojej superwizji.
Psychoterapia polega na regularnych, najczęściej cotygodniowych spotkaniach z psychoterapeutą zwanych sesjami psychoterapeutycznymi. Spotkania trwają 50 minut i odbywają się w gabinecie psychoterapeuty. Czas trwania terapii jest bardzo indywidualny, ale mniej więcej można go określić, że trwa od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Na początku psychoterapeuta określa z pacjentem zasady prowadzenia terapii oraz cele terapeutyczne, które wspólnie będą się starali osiągnąć. Cele te w trakcie terapii mogą być zmieniane lub doprecyzowane.